شاید در این شب ها برای خیلی از افراد این سوال پیش آمده باشد که چرا ماه قبل از رسیدن به نیمه رمضان کامل دیده شده است برای پاسخ به این سوال برخی مقدمات باید گفته شود:
نکته اول در باب آغاز ماه رمضان است شروع ماه رمضان در کشورهای اطراف ایران بر مبنای دیدن هلال ماه نیست و صرفاً وقوع مقارنه قبل از غروب خورشید در شهر مکه را ملاک آغاز ماه قمری می دانند.(نکته :در تقویم قمری روز با غروب خورشید روز قبل آغاز می شود)
اما در کشور ایران و کشورهای شیعه شروع ماه قمری منوط به دیدن هلال ماه است .هلال ماه رمضان امسال یک هلال در اصطلاح علمی بحرانی بود و امکان دیدن آن حتی با وسایل اپتیک قوی کار بسیار مشکلی بود. که اگر دیده میشد رکورد رویت هلال در بعضی از آیتم ها رویت در دنیا شکسته میشد .
اما این هلال در ایران دیده نشد ولی در کشور عربستان صرفاً به دلیل وقوع مقارنه قبل از غروب خورشید(یعنی روز یکشنبه۱۵ اردیبهشت) روز بعد اول ماه رمضان اعلام گردید و در کشور ایران روز بعد(دوشنبه ۱۶ اردیبهشت) با رویت هلال فردای آن به عنوان اول ماه رمضان اعلام گردید.
با توجه به همین قانون که عربستان رویت هلال را ملاک نمی داند در پایان این ماه نیز آنها زودتر عید فطر اعلام خواهند کرد. چون مقارنه قبل غروب خورشید ۱۳ خرداد در مکه رخ خواهد داد اما هلالی تشکیل نشده که دیده شود پس ۱۴ خرداد عید فطر عربستان و کشورهای تابعه خواهد بود.
به عبارتی تغییر در آغاز ماه رمضان تغییری در پایان آن برای ایران ایجاد نمی کند .چون در هر صورت هلال در ایران در غروب روز ۱۴ خرداد دیده خواهد شد پس ۱۵ خرداد عید فطر خواهد بود.
بنابراین رمضان چه روز ۱۶ اردیبهشت شروع می شد و چه ۱۷ اردیبهشت در پایان آن تغییری ایجاد نمی شد و صرفا ماه رمضان از سی روز به ۲۹ روز کاهش یافته است.
اما می رسیم به سوال اصلی چرا ماه در دو شب کامل دیده شد؟
با توجه به بحرانی بودن وضعیت مداری ماه در ماه رمضان امسال تغییراتی در کامل شدن ماه نیز رخ داده است. خصوصا اینکه در این ماه در هنگامی که ماه بدر تشکیل می شد ماه در نزدیکترین وضعیت خود نسبت به زمین(حضیض) قرار گرفته بود یعنی ماه از تمام وضعیت های بدر خود بزرگتر دیده می شد در اصطلاح به این ماه اَبَرماه گفته می شود.
به دلیل اینکه ماه در نزدیک ترین وضعیت خود نسبت به زمین است بنابراین ما ماه را به طور طولانی تری کامل می بینیم. یعنی ممکن است در دو شب متوالی احساس کنیم ماه به شکل بدر کامل است.
در غروب روز شنبه ۲۸ اردیبهشت برابر با ۱۲ رمضان (که در واقع ۱۳ رمضان آغاز شده چون گفتیم که با غروب خورشید روز جدید قمری آغاز می شود) ماه به شکل بدر در آسمان دیده می شد اما ماه هنوز کامل نشده بود.
چون ماه در وضعیت مداری خود در ساعت ۱:۵۰ بامداد روز یکشنبه ۲۹ اردیبهشت به وضعیت کامل خود می رسید بنابراین در غروب روز یکشنبه ما ماه را به طور کامل می بینیم در عین حالی که شب گذشته نیز چنین وضعیتی تکرار شده بود.
یکشنبه ۲۹ اردیبهشت ۱۳ رمضان بوده است بنابراین غروب روز یکشنبه آغاز ۱۴ رمضان است و ما در آن شب ماه را کامل و به شکل بدر مشاهده کرده ایم و این هیچ مغایرتی با وضعیت آغاز شروع ماه ندارد .
ماه در شب چهاردهم به شکل بدر بوده است بنابراین دوشنبه ۳۰ اردیبهشت برابر با ۱۴ رمضان است.
علیرضا خماریان
منجم آماتور و عضو گروههای رصدی ستاد استهلال کشور