به طور کلی در هنگام خورشید گرفتگی(کسوف ) و ماه گرفتگی (خسوف) دو حالت می تواند بین زمین ماه و خورشید رخ دهد.

۱. زمین بین ماه و خورشید قرار می گیرد (تصویر زیر)

در این حالت خسوف یا ماه گرفتگی رخ می دهد. این نکته را در نظر داشته باشید که این حالت فقط زمانی رخ می دهد که ماه کامل باشد اما این سوال به وجود می‌آید که چرا با اینکه هر ماه, یک ماه بدر داریم شاهد ماه گرفتگی نیستیم؟ علت این پدیده به انحراف مداری ۴.۱۵ درجه ای ماه نسبت به مدار گردش زمین به دور خورشید بر میگردد در حقیقت ماه خورشید و زمین همیشه در یک راستا قرار نمیگیرند و این باعث می شود که در هنگام ماه بدر (کامل) گاهی ماه بالاتر یا پایین تر از مخروط سایه زمین عبور کند . تصویر زیر درک این پدیده را بسیار راحت میکند

ماه گرفتگی ها سه نوع هستند:

۱. ماه گرفتگی نیم سایه ای:

این نوع ماه گرفتگی ها معمولاً با چشم انسان محسوس نیستند و زمانی رخ می دهند که ماه از نیم سایه زمین عبور کند.

۲.ماه گرفتگی جزئی:

در این نوع از ماه گرفتگی ماه از مخروط تمام سایه زمین عبور می کند اما تمام سایه زمین، ماه را به طور کامل نمی پوشاند

۳. ماه گرفتگی کامل:

در این گرفتگی همانطور که از نامش پیداست ماه از تمام سایه زمین به طور کامل عبور می کند به طوری که تمام سطح ماه سرخگون می شود .(علت این پدیده شکست پرتوهای خورشید در جو زمین است)

اگر تمایل دارید از ماه گرفتگی های آینده ایران و جهان مطلع شوید حتما ادامه این مقاله را مطالعه فرمایید

۲ .ماه بین زمین و خورشید قرار می گیرد

در این حالت خورشید گرفتگی یا کسوف ذخ می دهد. در این حالت موقعیت ماه کاملا برخلاف موقعیتش در حالت قبل است به طور که فقط در ماه نو یا همان روز اول ماه قمری شاهد کسوف هستیم. اینکه باز هم چرا هر ماه شاهد این پدیده نیستیم را همان قضیه انحراف مداری ماه توجیه می کند اما سوال دیگری که وجود دارد این است که چرا کسوف از خسوف کمتر رخ می دهد؟ علت آن کاملاً روشن است زیرا اندازه ی ماه و در نتیجه سایه آن از زمین و سایه اش بسیار کوچکتر است و قضیه انحراف مداری را تثبیت می کند.

 خورشید گرفتگی ها نیز مانند ماه گرفتگی ها سه نوع دارند

۱ کسوف حلقوی:

در این حالت به دلیل دور بودن ماه از زمین, تمام سایه ماه به زمین نمی رسد به گونه‌ای که اگر ماه کمی به زمین نزدیک تر بود ما در زمین شاهد کسوف کامل بودیم.  این نوع  خورشید گرفتگی به این شکل است که ماه در مرکز خورشید قرار گرفته و خورشید مانند حلقه ی آتشین دیده می شود.

۲ .کسوف جزئی:

در این نوع از کسوف قسمتی از ماه روی خورشید را می پوشاند یا به عبارتی شما در نیم سایه ماه که به روی زمین افتاده است قرار گرفته اید و این امر باعث می شود که خورشید گرفتگی را ناقص ببینید.

۳ خورشید گرفتگی کلی :

در این نوع کسوف ماه کاملا خورشید را پوشانده و هوا اصطلاحاً گرگ و میش می شود و اگر ستاره پرنوری در آسمان وجود داشته باشد دیده می شود. در این نوع از خورشید گرفتگی شما در تمام سایه ماه که بر روی زمین افتاده قرار گرفته اید

در ادامه قصد معرفی سایتی را داریم که خورشید گرفتگی ها و ماه گرفتگی های آینده جهان را با بیشترین دقت پیش بینی کرده Www.eclipsewise.com اگر این سایت را باز کنید, لیستی برای شما به نمایش در خواهد آمد که گزینه(solar eclipse)نشان دهنده خورشید گرفتگی ها و گزینه (lunar eclipse)نشان دهنده ماه گرفتگی هاست

این عکس یک نمونه از پیش بینی خورشید گرفتگی های این سایت است که مربوط به خورشید گرفتگی سی ام اسفند سال ۱۴۱۲ است که در ایران نیز به طور کلی قابل مشاهده است.  مسیر آبی نشان دهنده مسیر تمام سایه ماه است که در هنگام خورشید گرفتگی از روی زمین عبور خواهد کرد(اگر در این ناحیه باشید کسوف کلی دیده میشود) و اطراف مسیر آبی نیز مربوط به نیم سایه ماه است که هر چه از مسیر آبی دور تر باشید ماه گرفتگی را جزئی‌تر خواهید دید.

این تصویر هم نمونه ای از پیش بینی این سایت برای ماه گرفتگی هاست که مربوط به طولانی ترین ماه گرفتگی قرن یا همان ماه گرفتگی ۵ مرداد سال ۱۳۹۷ است. در زیر تصویر نقشه ای از جهان را مشاهده می کنید که در محدوده سفید رنگ , ماه گرفتگی قابل مشاهده و در محدوده سیاه رنگ,  ماه گرفتگی غیر قابل مشاهده می باشد . در قسمت بالای تصویر هم محدوده قرمز رنگ نشان دهنده تمام سایه زمین و محدوده ی خاکستری رنگ محدوده نیم سایه زمین را نشان می دهد .

نویسنده: محمد حسین سنائی پور