قمر های مریخ، سیاره سرخ منظومه شمسی، چگونه متولد شدند؟

• سیاره سرخ

مریخ! جهانی سرد، بیابانی و غبار آلود با جوی بسیار نازک. مریخ چهارمین سیاره منظومه شمسی است و یکی از مورد توجه ترین سیارات از نظر کاوش است. تا کنون هم مدارگردها و مریخ نوردهایی به سمت مریخ و قمر هایش فرستاده شده اند. در سال ۲۰۲۱ سه کاوشگر به سمت مریخ رفته اند. ناسا با مریخ نورد استقامت که پیشرفته ترین مریخ نورد آن ها است، در تاریخ ۱۸ فوریه به ملاقات مریخ رفته است. مریخ برای رومیان باستان، به خاطر رنگ سرخ آن، یادآور خدای جنگ بوده است. مصریان باستان نیز این سیاره را “Her Desher” به معنای قرمز می نامیدند. حتی امروزه هم گاهی مریخ را سیاره سرخ می نامند. رنگ قرمز مریخ به خاطر وجود آهن در خاک مریخ است که اکسیده شده و به رنگ قرمز در آمده است.

• قمر های مریخ

مریخ دو قمر کوچک به نام های فوبوس و دیموس دارد. از جایی که جرم این دو قمر بسیار کم است، گرانش کمی هم دارند تا دو قمر کروی باشند. به همین دلیل این دو قمر شکلی مانند سیب زمینی دارند. احتمال دارد فوبوس و دیموس دو سیارک باشند که اسیر گرانش مریخ شده شده اند. فوبوس، که قمر بزرگ تر و درونی تر است، به آرامی در حال حرکت به سمت سیاره سرخ است و احتمالا پنجاه میلیون سال آینده به روی مریخ سقوط کند یا از هم بپاشد. دیموس، نسبت به فوبوس تقریبا دو و نیم برابر دورتر از مریخ قرار گرفته است. دیموس به طرز عجیبی پوشیده از خاک سست و دهانه های برخوردی فراوان است.

 

 

 

• اما به راستی فوبوس و دیموس چگونه به مریخ پیوستند؟

منشا دو قمر فوبوس و دیموس هنوز به طور قطعی مشخص نشده است. درحالی که شکل های هندسی نامنظم آن ها نشان از این است که ممکن است این دو سیارک هایی باشند که توسط گرانش مریخ اسیر شده اند، مدار منظم و دایروی آن ها به دور استوای سیاره سرخ، شاید حاکی از اشتباه بودن این سناریو باشد. درواقع اگر فوبوس و دیموس سیارک های اسیر شده در گرانش مریخ باشند، شبیه سازی های کامپیوتری نشان می دهد که آن ها احتمالا مدار نامنظم تری باید داشته باشد.

به همین دلیل محققان سناریوی دیگری ارائه دادند. آن ها گمان می کنند که فوبوس و دیموس ،بقایای یک قمر بزرگ تر باشند که در گذشته به دور مریخ می چرخیده است. هرچند که این سناریو به خودی خود با چندین چالش رویرو است.

به عنوان مثال، برای تشکیل دو قمر به این اندازه ها و با این مقدار فاصله از مریخ، مطالعات خبر از وجود یک دیسک بزرگ می دهند. امیرحسین باقری، محقق ارشد مطالعه در زمینه تحقیقات سیاره ای در انستیتوی فناوری فدرال سوئیس در زوریخ، بیان می کند: “با توجه به چنین دیسکی احتمال بیشتری وجود دارد تا یک قمر بزرگ تر (شبیه به ماه، قمر زمین) تشکیل شده باشد. احتمال میرود که این قمر بزرگ از برخورد اجرام فضایی با مریخ به وجود آمده باشد. مطالعات نشان می دهد که جرم عظیم فضایی با منطقه ای از مریخ برخورد کرده است که دو پنجم سطح سیاره را پوشش می داده است. منطقه ای در شمال مریخ به نام آبگیر Borealis. تصور می شود که این برخورد در مراحل اولیه تشکیل منظومه شمسی اتفاق افتاده باشد. حال اگر فوبوس به این اندازه قدیمی و کهنسال باشد، باید خیلی قبل تر روی مریخ سقوط می کرد.”

 

• آیا قمر بزرگتری در میان بوده است؟

امیرحسین باقری و همکارانش سناریوی جدیدی را مطرح کرده اند. اینکه فوبوس و دیموس هر دو از بقایای یک ماه خرد شده نشأت گرفته اند.

دانشمندان آخرین داده ها را در مورد مریخ و قمرهای فوبوس و دیموس (مانند داده های مریخ لرزه ها از لرزه نگار InSight ناسا که در حال حاضر در سیاره سرخ کار می کند) تجزیه و تحلیل کردند تا ببینند که چگونه این اجسام در طول زمان تکامل یافته اند. آنها دریافتند که مدارهای قمرها ممکن است که ۱ تا ۲/۷ میلیارد سال قبل با هم تلاقی داشته باشند و این نشان می دهد که آنها از یک قمر بزرگ تر به وجود آمده اند که احتمالاً به دلیل یک ضربه عظیم از هم پاشیده است.

امیرحسین باقری ادامه می دهد: “فکر می کنم که مریخ قبلاً یک قمر بزرگتر داشته است که توسط یکی از اجرامی که به سمت آن هجوم می آوردند، مورد اصابت قرار می گیرد این موضوع بسیار هیجان انگیز و شگفت آور است.” تکه های باقی مانده ناشی از برخورد هم احتمالا به روی مریخ باریده اند. چرا که در حال حاضر دهانه های برخوردی روی مریخ وجود دارند که قدمت بسیار زیادی دارند.

البته دانشمندان بیان میکنند در حالیکه دیموس به آرامی از مریخ دور می شود، فوبوس کماکان به حرکت مارپیچ خود به سمت مریخ ادامه می دهد. دانشمندان با مطالعات بیشتر قطعا به اطلاعات بیشتری هم دست خواهند یافت. ماموریت های اکتشافی قمرهای مریخ نیز در این مورد نقش مهمی ایفا خواهند کرد.

 

• منابع

۱- سایت NASA

۲- سایت Space